Als die koffiekan toch kon spreken...

Als die koffiekan toch kon spreken…

In maart 2017 liet de heer L.C.H. (Bert) Karstanje weten dat hij een bijzonder object in zijn bezit had: een Groningse tinnen koffiekan, gekregen van ‘tante Cor’. In eerste instantie trekt dit gegeven misschien niet meteen de aandacht, totdat je weet dat ‘tante Cor’ getrouwd was met ‘ome Cees’, oftewel Cornelis Hoving.

Inzet voor de uitwendige mens

Cornelis Hoving werd geboren op 23 september 1893 in Groningen. Hij doorliep hier de lagere school en behaalde er zijn M.O.-akte lichamelijke opvoeding. Kort na zijn afstuderen brak de Eerste Wereldoorlog uit. Het was onzeker of Nederland, ondanks de neutraliteit, verwikkeld zou raken in de oorlog. Uit voorzorg werd het leger gemobiliseerd: in de zomer van 1914 werden 200.000 Nederlandse mannen opgeroepen.

Hoving gaf gehoor aan zijn dienstplicht en werd gestationeerd op Texel. De Waddeneilanden waren strategische verdedigingsplaatsen voor de oorlogsdreiging vanaf zee. Het is goed hierbij te bedenken dat de Afsluitdijk in die jaren nog niet bestond, al was de roep om het afsluiten van de Zuiderzee en het inpolderen in die tijd wel actueel door de voedselschaarste. Het hart van Nederland was door de open weg naar zee extra kwetsbaar.

Op Texel leerde Cornelis Hoving, Cornelia (Cor) van Harn kennen. Zij was één van de jongste dochters uit een Zeeuws boerengezin met negen kinderen. Kort voor de Eerste Wereldoorlog verhuisde het gezin naar Texel, doordat de pacht op hun grond in Zeeland was opgezegd.

Op 16 februari 1920 ontving Hoving een aanstelling als leraar lichamelijke opvoeding aan de hbs. Cornelis en Cor verhuisden naar Stadskanaal en gingen wonen in een dubbele woning aan de Drouwenerstraat. In augustus trouwde het stel. De gymlessen werden tussen 1920-1925 in de grote zaal van hotel Dopper gegeven. Villa Van Deest aan de Drouwenermond, waar de hbs in die jaren gevestigd was, bezat geen gymlokalen. Ook buiten de gymlessen was Hoving actief. Zo blies hij de gymnastiekvereniging Jahn II nieuw leven in en zette in Veendam, Musselkanaal, Gasselternijveen en de Pekela’s nieuwe verenigingen op.

Tijdens de crisisjaren van de jaren ‘30 heeft de familie Hoving hun neefje Jacobus Hendrik (Koos) Karstanje opgevangen, de zoon van Cors zus Neel. Hij woonde op dat moment in Den Helder en werd daar – waarschijnlijk om financiële redenen – niet toegelaten tot de hbs. Na een jaar hbs in Stadskanaal was het in Den Helder opeens geen probleem meer om in te stromen.

Groot in onzichtbare daden

Hoving is in Groningen vooral bekend geworden door zijn verzetswerk. Hij zat in de Ordedienst, in de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers en was betrokken bij de Inlichtingendienst Nederland. Uiteraard was ook zijn vrouw Cor actief in de ondergrondse. Zij fietste als ‘klein jongetje’ in korte broek en met alpinopetje over de ‘monden’. Ze verspreidde illegale lectuur, bezorgde bonnen bij ondergedoken mensen of bracht belangrijke berichten over.

            De vader van Bert Karstanje – datzelfde ‘neefje’ dat een jaar de hbs volgde – was in de oorlogsjaren werkzaam op de rijks-werf in Den Helder. Dat was de reden dat hij niet werd opgeroepen voor de Arbeitseinsatz, gedwongen tewerkstelling door de bezetter. Toen de situatie op de rijks-werf problematisch werd en er signalen kwamen dat het beter was om even ‘te verdwijnen’ reisde neef Koos op stel en sprong naar Stadskanaal, naar zijn geliefde tante Cor en ome Cees. Tot zijn schrik werd hem daar verteld dat er geen plek voor hem was; het was té gevaarlijk. Hij werd in plaats daarvan ondergebracht bij dhr. Braam, docent Duits.

            Een verklaring voor deze afwijzing is eenvoudig te geven. De familie Hoving bood op dat moment onderdak aan een joods meisje, Hanneke Vlessing. Maar dat was niet het enige: wapens en verzetslectuur waren ook in veelvoud in huize Hoving aanwezig. Het verzetsgebied breidde zich langzaam uit, van de Onstwedder OD naar de stad Groningen. Onder de schuilnaam ‘Eefting’ voerde Cornelis zijn verzetswerk uit.

            Dat de familie Hoving behoorlijk van de Duitsers te vrezen hadden, werd op verschillende momenten in de jaren ’43-‘44 duidelijk. Tijdens de Meistaking werd Cor Hoving gearresteerd en vond er een huiszoeking plaats. Ze werd uiteindelijk vijf dagen vastgehouden, maar doordat ze haar mond hield, ook weer vrijgelaten. Op 14 april ’44 en van mei tot juli van datzelfde jaar werd Cor opnieuw opgepakt en ditmaal naar het Scholtenshuis in Groningen gebracht om verhoord te worden. Gelukkig opnieuw zonder resultaat. Al leerde zij daar haar celgenoot nog wel een lesje. Cors celgenoot vertelde haar verhaal in vertrouwen aan Cor, die hierop reageerde: ‘zo, nou, dat ga ik dan nu mooi even vertellen aan de SD!’ Het is niet verwonderlijk dat Cors celgenoot hevig schrok. Natuurlijk was Cor dit niet van plan, maar ze gaf wel aan hoe gevaarlijk het was om informatie te delen.

De verborgen koffiepot

Op 5 september 1944, Dolle Dinsdag, leek het einde van de oorlog daar. Er gingen geruchten dat het land bevrijd zou worden, de bezetter en de NSB’ers begonnen onrustig te schuiven en vertrokken richting de Duitse grens, veelal naar de Lüneburger Heide. Toen bleek dat de geallieerden de Nederlandse grens nog niet eens bereikt hadden, werd alle gevluchte NSB’ers bevolen om terug te keren naar Nederlands grondgebied. Zij werden op last van Anton Mussert bij Nederlanders ingekwartierd; zo ook bij de familie Hoving.

            Toen het bericht kwam dat er beslag werd gelegd op het huis van de familie Hoving, en dat ze de woning moest verlaten, probeerde Cor alles wat ze kon verstoppen, uit zicht te houden van de NSB’ers. Enig zilverwerk en de tinnen koffiekan werden in de vensterbank verstopt. Wonder boven wonder bleek na de bevrijding dat deze schatten niet waren ontdekt!

Eerbetoon aan het verleden

In het najaar van 1944 werd duidelijk dat de heer Dijksterhuis, Chef Stad (Groningen) OD gewest 2, was opgepakt. Cornelis Hoving bevond zich rond die tijd in de buurt van het huis van Dijksterhuis en werd daar door de SD gearresteerd. Na een periode van gewelddadig verhoor werd hij op 12 oktober 1944 met andere verzetsmensen in Westerbork doodgeschoten.

            Het schoolbestuur pakte in de zomer van 1945 de draad weer op. Zij openden hun bestuursvergadering met het herdenken van de gevallenen, zij die nauw aan de school verbonden waren. Onder hen waren Christinus Wieger Lubbers (lid van het bestuur), Jans Diemer (leerling van de school), Gerrit van der Tuuk (oud-leerling en docent wis- en natuurkunde) en uiteraard ook Cornelis Hoving. Hun portretten werden opgehangen in de school. De naam van Cornelis Hoving waarde nog lange tijd rond op het lyceum. In 1951 werd de overkoepelende vereniging – een samenvoegen van de gymnasiumclub ‘Carpe Vesperum’ en de hbs-club ‘In Vriendschap Ontwikkeling Door Ontspanning’ – omgedoopt tot ‘Cornelis Hoving’. Een eerbetoon aan het verzetswerk en de inzet van Hoving voor de school.

            Cor bleef tot in de jaren vijftig in Stadskanaal wonen en verhuisde vervolgens via Den Helder, terug naar Stadskanaal, naar Emmen en uiteindelijk weer naar Den Helder. Zij gaf de koffiepot op een gegeven moment aan haar achterneef Bert, zoon van Koos en kleinzoon van haar oudste zus Neel, toen hij na zijn afstuderen op zichzelf ging wonen.

In dit korte audiofragment vertelt Bert Karstanje over het bijzondere verhaal van de koffiepot en over een aantal bijzondere uiterlijke details van dit ogenschijnlijk zeer gewone gebruiksvoorwerp. Details die het verre verleden weer iets dichterbij brengen.